Het begon allemaal met een telefoontje….
Mijn zwager, die de leiding heeft over meerdere koren en muziekensembles, belde mij op en zei: “Op de startzondag wil ik met de cantorij een muziekstuk doen waar ik een fluitist bij nodig heb. Heb jij zin om mee te doen?”

Dat had ik zeker! En na een korte blik in mijn nog redelijk lege agenda, was mijn toezegging snel gedaan. Ik kreeg gelijk de bladmuziek gemaild en een bestand met de klinkende versie, zodat ik het geheel kon horen en mee kon spelen. Heerlijk! Ik kon aan de slag en had weer een doel om te studeren. Dat had ik vanwege de coronamaatregelen echt gemist!

Uitdaging

Hoewel het niet een heel moeilijk stuk is, bleek het toch nog wel een uitdaging. Ik had namelijk vanwege een duimblessure lange tijd vrijwel niet gespeeld. Het gaat nu met mijn duimen best weer goed, maar wat roestig was ik zeker nog wel! Het grootste gedeelte van het stuk, vormde geen probleem, maar zoals zo vaak zat het venijn weer in de staart. In de laatste maten staan veel noten die in een redelijk snel tempo gespeeld moeten worden. Daar moest zeker op gestudeerd worden!

Het slot is belangrijk

Als je een stuk voor publiek speelt, is het slot altijd het belangrijkste. Dat hoor je als laatste en beïnvloed sterk hoe je het hele stuk ervaart. Als het in het midden niet helemaal lekker loopt, maar het slot is goed, dan is dat middenstuk al snel ondergesneeuwd. Heel vervelend is het als het slot niet goed is, dat blijft erg in je geheugen hangen. Bij je publiek, maar ook zeker bij jezelf, wat je zelfvertrouwen niet ten goede komt. Daarom besteed ik altijd extra veel aandacht aan het slot. Nu dus ook, des te meer omdat het ook nog het moeilijkste gedeelte is!

Langzaam beginnen

Hoe snel het stuk uiteindelijk ook gespeeld moet worden, je moet het altijd zo langzaam studeren dat je het foutloos kunt spelen. Op die manier wen je eraan het altijd op de goede manier te doen. Als je het te snel wilt spelen en je maakt steeds fouten, dan wen je eraan om die fouten te maken. Dat wil je natuurlijk vermijden! Dus ben ik ook begonnen met het langzaam te studeren.

Uiteindelijke tempo

Speel je een solo stuk, dan kan je zelf je tempo bepalen. Je kunt een stuk beter iets langzamer en mooi spelen, dan sneller en met allerlei missers erin. Maar als je zoals in dit geval met een grote groep mensen muziek maakt, bepaalt de dirigent het tempo en zal je dat moeten volgen. Het tempo verhogen was dus voor mij noodzakelijk. Ik merkte dat ik het betreffende stuk niet bij kon houden in het vereiste tempo. Het leek alsof er dan niet genoeg ruimte in mijn hoofd was om dat snelle gedeelte te kunnen lezen en spelen. Ik had “denk tijd” nodig, en die had ik niet. Nu kan je door het heel veel te herhalen, op je motorische geheugen sneller leren spelen. Maar het is altijd een risico om daar afhankelijk van te zijn. Want zodra er even iets misgaat, raken je vingers de weg kwijt, weet je niet meer wat je moet doen en ben je er helemaal “uit”! Dus hoe kon ik ervoor zorgen dat ik het sneller kon denken?

Uit je hoofd en in je hoofd!

Als eerste wilde ik het goed uit mijn hoofd kunnen spelen. Niet door mijn vingers het te laten onthouden, maar door te weten welke noten ik moest spelen. Daarom begon ik met alleen maar te lezen, verbanden te ontdekken en onthouden wat er stond. Zonder instrument, gewoon de notennamen opzeggen, in het ritme, in een langzaam tempo. Alleen als ik twijfelde, pakte ik het blad en keek ik op de bladmuziek. Heel de dag door, tijdens allerlei klusjes, was ik hardop de noten aan het opnoemen. Steeds een beetje sneller. Net zolang totdat ik het in het juiste tempo, en zelfs nog wat sneller, foutloos kon. Toen wist ik zeker dat ik het goed in mijn hoofd had!

Het verschil

Toen ik daarna weer de fluit erbij pakte en het ging spelen, merkte ik direct het verschil. Niet dat het toen in 1 keer foutloos ging, maar als ik een verkeerde greep pakte, raakte ik er niet gelijk meer helemaal uit en kwam ik toch nog redelijk goed aan het einde. Vanaf dat moment is het wel een kwestie van routine krijgen en je motorische geheugen trainen door het heel vaak te doen en langzaam het tempo op te voeren.

Voor de zekerheid

Hoewel ik het in het juiste tempo nu goed kan spelen, blijf ik ook het studeren in zowel een langzamer als een sneller tempo. Dat heeft 2 voordelen:
1. Je beheerst het stuk dan nog beter
2. Je bent flexibel wat betreft het tempo. Gaat het tijdens het optreden langzamer of sneller, dan is dat geen probleem!

Bij voorbaat al tevreden

Veel leerlingen denken dat ik geen last heb van zenuwen bij een optreden. Dus wel! Zeker nu het een tijd geleden is dat ik voor publiek heb gespeeld, vind ik het een uitdaging en heel spannend. Je loopt altijd het risico dat het niet goed gaat. Daarom vond ik het extra prettig dat ik de kans kreeg om tijdens een repetitie samen met de cantorij het stuk in de kerk te spelen. (Vaak lukt dat niet omdat ik dan aan het lesgeven ben.) Het ging goed, hoe heerlijk was dat! Het samenspelen in die kerk met een schitterende akoestiek voelde geweldig! Iedereen was erg enthousiast, dus wat wil je dan nog meer. Ik ben dan ook van plan te gaan genieten van het spelen tijdens die startzondag. En lukt het niet zoals ik gehoopt had, dan vind ik het toch een geslaagd project. Ik heb gedaan wat ik kon en er zoveel mogelijk van genoten!

Een muziekstuk van bladmuziek spelen, wat je nog niet eerder gezien hebt. Dat is kort gezegd wat à vue spelen betekent. “Wat lijkt me dat heerlijk!” hoor ik regelmatig van leerlingen, “Je krijgt een stuk voor je neus en je speelt het gewoon! Hoe doe je dat toch?”

Vaardigheid

À vue spelen, in het Engels: “sight reading”, is van bladmuziek spelen terwijl je het voor het eerst ziet. Dat is zeker te leren (ik heb het ook geleerd, en echt hoor, zo bijzonder getalenteerd ben ik niet), het is een vaardigheid. Dat kost tijd en oefening, maar het belangrijkste is dat je eraan werkt op de juiste manier. Je kan natuurlijk elke dag een nieuw stuk van blad spelen. Dan zal je er uiteindelijk zeker beter in worden. Maar dat is niet de snelste en slimste manier.

Kennis

Hoe meer je weet over muziektheorie, hoe gemakkelijker het is. Als je weet wat de toonsoort is van het stuk, weet je welk noten je kunt verwachten. Als je weet hoe de opbouw is van het stuk, weet je waar de herhalingen zitten. Heb je je verdiept in intervallen en akkoorden, dan kun je die snel herkennen. Het is niet zo dat als je de theorie weet, dat je het dan ook automatisch kunt spelen, maar het helpt wel heel veel!

Globaal bekijken

Voordat je gaat spelen, moet je het stuk altijd eerst globaal bekijken om een idee te krijgen hoe het stuk gespeeld moet worden: 

-Wat is de maatsoort

-Wat is de toonsoort

-Blijven die 2 het hele stuk door hetzelfde?

-Hoe is het stuk opgebouwd? Zijn er herhalingen, of variaties?

-Wat valt er nog meer op? Denk aan ritmische structuren, begeleidingspatronen die terugkeren, akkoorden, melodische loopjes 

Enz.

Snelheid

Om à vue te kunnen spelen moet je snel de noten kunnen lezen. Waar haal je die snelheid vandaan? Hoe meer je weet wat je kunt verwachten, hoe sneller je kunt lezen. Daarom is het ook zo belangrijk dat je eerst globaal naar het stuk kijkt. Maar ook tijdens het spelen is het belangrijk om grotere stukken in 1 keer te lezen. Als je een loopje omhoog ziet van 5 noten, beginnend op de G, en je herkent dat het een stukje toonladder is, hoef je niet noot voor noot te lezen. Als ik dat speel, denk ik niet aan de afzonderlijke noten. En kan ik, terwijl ik dat speel, al kijken wat daarna komt!

Met 2 handen

Het lezen van 2 notenbalken tegelijkertijd, maakt het à vue spelen op piano extra moeilijk. Zoals ik al zo vaak verteld heb, is een mens niet gemaakt om te multitasking. Dus is het belangrijk om te kijken welke notenbalk de meeste aandacht nodig heeft. Hoewel de meeste leerlingen meer moeite hebben met de noten op de onderste notenbalk met de F-sleutel, is het vaak zo dat juist die de minste aandacht nodig heeft. Het hangt uiteraard wel van de soort muziek af, maar het komt veel voor dat de linkerhand de begeleidende partij speelt. Die bestaat vaak uit akkoorden die op een bepaalde manier gespeeld worden. Door de akkoorden, en hoe die steeds gespeeld moeten worden, te herkennen hoef je minder intensief naar die notenbalk te kijken.    

Noten lezen

Zoals je ziet, heeft het snel van bladmuziek kunnen spelen niet alleen maar te maken met goed noten kunnen lezen. Al blijft dit natuurlijk wel belangrijk. Het hebben van inzicht in het stuk is, mijns inziens, nog belangrijker. Snel zien wat er gaat gebeuren, door patronen te herkennen, en door snel te zien wanneer er van dat patroon wordt afgeweken.  

Gevoel

Dan heb je nog de andere kant van het verhaal: het uitvoeren van wat je in de bladmuziek leest. Hiervoor is het belangrijk dat je voor een groot deel op je gevoel de juiste toetsen kunt vinden. Door het spelen van toonladders en drieklanken zoveel mogelijk op je gevoel te doen, kun je dit trainen. En ook natuurlijk de muziekstukken die je speelt. Doe het eens met je ogen dicht: hoe ver kom je dan? Je zou jezelf nog weleens kunnen verrassen: je kan vaak meer dan je denkt!

Zwakke plek

Belangrijk bij het leren van welke vaardigheid dan ook, is voor jezelf nagaan wat er gebeurt als het niet lukt. Waardoor ga je de fout in? Aan welke hand ligt het? Vergis je je in de noten, zie je de logica van het stukje niet, of doen je vingers niet wat jij wilt? Pas als je weet waar het door komt, kun je er actie op ondernemen om het te verbeteren.

Niveau

Als je het à vue spelen wilt gaan oefenen, bedenk dan wel dat je het moet gaan oefenen met stukjes die iets minder moeilijk zijn dan waar je normaal op studeert. Je kunt niet van jezelf gaan verlangen dat je stukken op die manier kan gaan spelen die je technisch nog niet aankan of die bijvoorbeeld ritmisch heel ingewikkeld zijn. Probeer het eens met het boek waar je een jaar geleden mee bezig was, of iets van dat niveau. Het liefst met stukken die je nog nooit gespeeld hebt.

Veel plezier!